Sinds de jaren '90 staat de aanpak van bodemverontreiniging - dankzij het Vlaamse bodemdecreet - hoog op de agenda. De grondverzetsregeling (april 2004) ging nog een stapje verder en counterde de verspreiding van bodemverontreiniging via de verplaatsing en het hergebruik van grondoverschotten. Dit pakket van preventieve en curatieve maatregelen focust vooral op (chemische) verontreinigingsparameters. De laatste jaren groeit het besef dat een gezonde bodem meer nodig heeft dan het beheersen van bodemverontreiniging. Daarvoor moet de focus verruimd worden en is er nood aan een multi-disciplinaire aanpak.
Met het project 'Bouwen op/aan gezonde bodem' sloegen Grondbank, Immoterrae, Vlaco, GLDC en VCB de handen in mekaar en dit met de gewaardeerde steun van Vlaanderen Circulair en OVAM. Hun missie : de verschillende stakeholders betrokken bij grondwerken, bewust maken van het belang van een gezonde bodem en concrete oplossingen aanreiken om bodemzorg te integreren in de uitvoering van grondwerken.
Gezonde bodem
Onze bodem vervult belangrijke economische, maatschappelijke en ecologische functies waaronder voedsel- en biomassaproductie, bron van grondstoffen, waterhuishouding, habitat voor biodiversiteit, … Deze functies worden ook ecosysteemdiensten genoemd.
We spreken van gezonde bodem wanneer deze in staat is om die ecosysteemdiensten te vervullen. Die verschillen niet alleen naargelang het bodemtype of het landgebruik, maar ook tussen de verschillende bodemlagen onderling.
Werken aan een gezonde bodem vereist dringend aandacht voor een aantal fysische en biologische parameters, gelinkt aan de verschillende ecosysteemdiensten. We denken daarbij aan waterdoorlatendheid of de geschiktheid van een bodem voor de teelt van bepaalde gewassen. De vraag dient gesteld te worden in welke mate de grondverzetsregeling hierin een rol kan spelen.
Multi-disciplinaire aanpak
Duurzaam omgaan met bodem binnen het kader van een bouw- of infrastructuurproject kan niet zonder samenwerking. De verschillende actoren die betrokken zijn bij een project moeten zich bewust zijn van de impact van hun activiteiten op de uiteindelijke kwaliteit van de bodem. Een eenvoudig voorbeeld is de verdichting van de ondergrond door zwaar werfverkeer, met problemen voor de doorworteling of de waterhuishouding als gevolg. Dit kan het werk van de groenvoorziener bij de omgevingswerken fel bemoeilijken.
Via een multi-disciplinaire aanpak kan elke schakel in de keten zijn waardevolle bijdrage leveren en voorkomen dat de verschillende (onder)aannemers elkaar tegenwerken. Dit start reeds in de ontwerpfase. Door na te denken over het verbeteren of in standhouden van de bodemkwaliteit kunnen de opdrachtgever en ontwerper concrete maatregelen opnemen in het lastenboek, voor de verschillende deelaspecten.
Evengoed is het belangrijk om de 'ontvangers' van de grondoverschotten nauwer te betrekken in de keten. De grondverzetsregeling focust vandaag vooral op het terrein waar de gronden zullen vrijkomen en minder op het terrein waar de gronden opnieuw gebruikt worden. Er is nood aan een kader dat naast bodemverontreiniging ook met andere parameters rekening houdt, afgestemd op de toekomstige bodemfunctie.
Het webinar van 20 november 2020 toonde aan dat het project 'Bouwen op/aan gezonde bodem' alvast een gezonde voedingsbodem was voor verdere samenwerking.
4 krachtlijnen
Voor het project 'Bouwen op/aan gezonde bodem' werd er gewerkt rond de volgende 4 krachtlijnen :
Factsheets - Sensibiliseringsfiches - leidraden
De uitdagingen om werk te maken van een gezonde bodem zijn groot. Daarom werd bewust gekozen voor een reeks van kleinere behapbare stappen, die voldoende concreet zijn en op korte termijn realiseerbaar zijn. Dat vertaalde zich o.a. in een aantal technische fiches en leidraden die de verschillende betrokkenen binnen de keten sensibiliseert, informeert en concrete richtlijnen aanbiedt.
De Proof of concept van de grondverzetregeling
Bodemzorg integreren in de dagdagelijkse praktijk van bouw- en infrastructuurprojecten vergt een goede samenwerking doorheen de hele keten, vanaf de plaats van uitgraving tot op de uiteindelijke bestemming waar de grond specifieke bodemfuncties zal moeten vervullen. De ervaringen met de grondverzetsregeling stemmen ons optimistisch. Het ketenzorgsysteem heeft aangetoond dat een regelgeving kan ingezet worden in dienst van een gemeenschappelijk belang. Dat zou ook moeten lukken voor een belangrijk onderwerp als bodemzorg.
Geen eindpunt
Het webinar van 20 november 2020 was met meer dan 180 deelnemers zeker geen eindpunt. In de nasleep ervan werken de deelnemers aan die project een aantal actiepunten uit om de resultaten van het project verder in de praktijk te zetten, zoals het organiseren van opleidingen, of het schrijven van een typeposten mbt bodemzorg.
Recent werd ook een project opgestart in het kader van de Green Deal van Vlaanderen Circulair. Samen met OVO (Overlegcomité Vlaamse Ontginners) en BC Materials bekijken we de haalbaarheid van een parameter-set voor uitgegraven bodem, om deze in te zetten als alternatief voor primaire delfstoffen. Later dit jaar kunnen we hier meer over vertellen.
Voor meer informatie rond bodemzorg en wat dit voor u kan betekenen, raadpleeg de nieuwe webpagina's via het menu Bodemzorg, bovenaan onze hoofdpagina.
Andy Heuckmans
Grondbank vzw
